Tasavvufta iç tenkit geleneği: İmam-ı Rabbânî’nin Mektûbâtı örneği

Abstract

İkinci bin yılın yenileyicisi olarak adlandırılan ve Nakşibendiyye tarikatının Müceddidiyye kolunun nispet edildiği İmam-ı Rabbânî, Mektûbât’ında tasavvufî hallere dair malumat verir. Müridlerine gönderdiği bu mektuplar zengin bir muhtevaya sahip olup içe dönük eleştiri kategorisinde ele alınabilecek değerlendirmeler de içermektedir. Mektûbât’ta yer alan bu tenkitler bize, tasavvufta geniş bir öz denetim ve yorum alanının bulunduğunu, kendi içinde hür ve serbest bir tefekkürün varlığını, sapma olarak nitelendirilebilecek Kur’an ve Sünnet’e aykırı uygulamaları da reddettiğini göstermektedir. İlk dönem sûfî müelliflerinde de sık sık karşımıza çıkan bu tutum, tasavvuf hayatının gelişmesinde ve yapılan yanlışlıkların izalesinde etkili olmuştur. Geçmişteki kimi yanlış uygulamalardan ve sapkın fraksiyonların iddialarından günümüze çıkarımlarda bulunup aynı hataların işlenmesinin, insanların mistik yönünün sömürülmesinin önüne geçmek ve bilimsel bir bakış açısıyla ortaya koymak adına İmam-ı Rabbânî’nin Mektûbât’ındaki içe dönük eleştirileri tez konusu olarak belirlenmiştir. İki bölümden oluşan tezin giriş bölümünde “eleştiri” kavramının analizi yapılmıştır. Eleştirinin ıstılahî anlamı verilerek; önemine, eleştiride üslûbun nasıl olması gerektiğine ve eleştiri sebeplerine temas edilmiştir. Konu bütünlüğü açısından ilk dönem müellif sûfîlerde iç tenkit örnekleri verilerek konu hakkında genel malumat sağlanması hedeflenmiştir. Birinci bölümde İmam-ı Rabbânî’nin hayatı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise İmam-ı Rabbânî’nin sûfîlere yönelttiği eleştiriler onun Mektûbât adlı eseri bağlamında araştırılarak açıklanmıştır.

Imam Rabbani, who is acknowledged as the renovator of the second thousand years and the founder of the Mücceddidiye section of the Nakshbandiyyah tariqa, describes sufistic states in his Mektubat. The letters that he sent to his followers have rich content and include evaluations, which can be considered as self-criticism. The self-criticisms in Mektubat Show us that sufizm has a large self-control and interpretation area, the existance of free thoughts in itself and they refuse the practices, which are contrary to Quran and Sunnah. This approach, which was often addressed by the first era sufism authors, led to an impprovement in the sufistic lifestyle and the removal of mistakes. We chose self-criticisms in Imam Rabbani’s Mektubat as our thesis topic in order to prevent the recurrence of past mistakes making inferences from the false practices and the claims of the deviant fractions, and to avoid the exploitation of the spirituality of human being. The thesis consists of two chapters. In the introduction, the definition of criticism is discussed. Terminological meaning of criticism is given, the importance of critism, how the wording should be stated when criticizing and the reasons for criticism are mentioned. For the sake of the comprehensiveness, we aimed to give an outline of the topic by giving examples of self critisims from the first era sufi authors. In the first chapter, the life of Imam Rabbani is addressed. In the second chapter, the ImamRabbani’s criticisms towards sufis is explained through researching his work, Mektubat.