Tehlikedeki Türk dillerinin dokümantasyonunda genel ağ tabanlı uygulamaların önemi ve bütüncül içerik yönetimi

Abstract

Yirmi birinci yüzyılda, bilhassa küreselleşme eğiliminin bir sonucu olarak az konuşura sahip diller ve bunların varyantları tehlike altına girmiş, “dil ölümleri”nin sayısında artış yaşanmaya başlamış ve böylece dilbilimcilerin ilgisi de bu yöne kaymıştır. Özellikle son yirmi-yirmi beş yıl içerisinde dilbilimi ve kısmen de filoloji bünyesinde gelişen alt çalışma alanları görünümündeki dil dokümantasyonu (language documentation) ile dokümanter dilbilim (documentary linguistics) de bu bağlamda teorik bir zemin oluşturur hâle gelmiş ve ilgili çalışmalar belli ilkeler/prensipler doğrultusunda şekillenir olmuştur. Ancak dil dokümantasyonu kapsamında da olsa, bu alandaki çalışmaların çıktıları daha çok metin-gramer-sözlük şeklinde üçlü birliklerden oluşagelmiştir. Bu durum, örneğin tehlikedeki Türk dilleri ve varyantları veya daha yerel ölçekte Anadolu ağızları üzerine yapılan belgeleme ve tanımlama çalışmaları göz önünde tutulduğunda daha belirgin bir hâl almaktadır. Ancak, önce ulaşım, ardından iletişim imkânlarının artmasına bağlı olarak dil dokümantasyonuna dair faaliyetler ve yapılabilecek çalışmalar da gelişmiş ve çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Artık dünya genelinde dillerin kayıt altına alınması konusunda metin-gramer-sözlük çıktıları dışında farklı çalışmalar yapılmaya, bu hususta belli bir ilgi ve dolayısıyla bilinç oluşmaya başlamıştır denilebilir. Bununla birlikte dijital arşivler günümüzde dil dokümantasyonunun olmazsa olmazları arasına girmiştir ve diller ile varyantları, özellikle tehlikedeki diller üzerine yapılacak her türlü çalışma, bu arşivlerin yoğun bir şekilde kullanımını gerektirmektedir. Türk dilleri ve varyantları için de bu durum geçerlidir. Tehlikedeki Türk dillerine veya Türkiye Türkçesi açısından en dar kapsamda Anadolu ağızlarına ait kayıtların oluşturulması, bunların uzun süre saklanabilmesi ve kapsamlı, sınıflandırılmış bir arşivin, ayrıca çeşitli veri tabanlarının oluşturulması, Türkçe üzerine genel ya da özel olarak yapılacak çalışmaların niteliği ve niceliği açısından son derece önemlidir. İlgili dokümantasyon çalışmalarının daha geniş ölçekte Türk dillerinin öğretimi, sürdürümü, hatta yeniden canlandırılmaları gibi dil politikalarını etkileyip şekillendirebilecek derecede pedagojik veya politik somut çıktıları olabileceği de şimdiden öngörülmesi gereken bir gerçektir.