Bir dil sürçmesi türü olarak çaprazlama ve Türkçe örnekler bağlamında yapısal özellikleri

Abstract

Dil sürçmeleri, daha çok konuşmadaki geçici hatalar olarak algılansa da, çeşitli kalıplar ve örneklemeler etrafında şekillenmeleri, farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilmeleri, dil mekanizmasının işleyişi hakkında fikir verebilmeleri gibi özellikleri dolayısıyla bilimsel olarak incelenmesi ve sınıflandırılması gereken konular arasındadır. Ancak konuyla ilgili yapılacak araştırma ve incelemelerin tıp ve psikoloji başta olmak üzere farklı disiplinlerle bir arada çalışmayı gerektirmesi, ayrıca sürçmelerin daha çok konuşmaya dayalı olması, dolayısıyla çoğu zaman kayıt altına alınmış somut veriler şeklinde sunulamaması, konu üzerine çalışmayı zorlaştırmaktadır. Bu bakımdan dil sürçmeleri, gerek Türkolojide gerek Türk dilbiliminde de bir çalışma alanı olarak gelişme gösterememiştir. Dil sürçmelerinin ilgili çalışmalarda genelleştirilerek belli kategoriler altında ele alınan çeşitli türleri vardır. Bunların bir kısmını da, Batı literatüründe spoonerism olarak adlandırılan ve doğal konuşmada, bir cümle içerisindeki unsurların ses veya sözcük düzeyinde belli oranda yerlerinin değiştirilmesiyle ortaya çıkan dil sürçmesi oluşturur. Bu çalışmada, Türkçede çaprazlama, makaslama, mübadele, karmacılık gibi farklı terimler etrafında tanımlanan ve bir dil oyunu olarak da işlev kazanabilen ilgili sürçme, gerek kişisel gözlemlere dayanılarak gerek yazılı basında ve internette yer alan, hatta tartışılıp örnek gösterilen veriler göz önünde bulundurularak kapsayıcı bir şekilde incelenecek ve yaygın örnekleriyle açıklanmaya çalışılacaktır.

Although considered temporary errors in speech, slips of the tongue should be investigated and evaluated scientifically since they shape among various patterns and samplings, occur depending on different factors, and may give ideas on the process of the language mechanism. However, it is difficult to work on the topic since it requires a collaboration and joint work among different disciplines such as physic and psychology. Besides, slips of the tongue depend and best observed on natural speech and by this reason, attesting significant examples is troublesome and most of the time it is not possible to record relevant slips of the tongue. In this respect, studies on slips of the tongue could not make progress in both Turcology and Turkish linguistics. Slips of the tongue have several types, which are generalized and categorized on related studies. Spoonerism, which occurs in natural speech and shows phonological and morphological/lexical features in syntactic formations is one of the slips of the tongue. In this work, this kind of slip of the tongue will be tried to be explained along with some widespread examples from Turkish discourses, which is named çaprazlama, makaslama, mübadele, karmacılık hitherto in the Turkish language. Some personal observations will also be touched upon and dealt with respect to the data found on the Internet and social media.