Mecâz teriminin gelişim sürecinde el-Ferrâ’nın yeri

Abstract

el-Ferrâ’ya, mecâz teriminin gelişim sürecinde nadiren yer verilir. Bize göre onun kelâmî eğilimi veya mutezilî olduğu iddiası göz önüne alınırsa; yani zihin durumu dikkate alınırsa mecâz teriminin gelişim sürecinde bir yerinin olduğu varsayılabilir. Çünkü söz konusu terim, en az bir dilbilim terimi olduğu kadar, teolojik bir terimdir de. Bu açıdan bakıldığında, onun mecâzı kavrayışında teolojik etkiye dair çok net tespitlerde bulunamasak da, çağdaşı Ebû Ubeyde’den daha yetkin bir seviye yakalamış olmasın- da bunun tesirinin bulunduğu söylenebilir. Diğer taraftan el-Ferrâ, Ebû Ubeyde’nin aksine, ne mecâz ismini ne de türevlerini kullanmıştır. Onun dile yaklaşımındaki ana ilkesi, Araplar’ın geleneksel olarak geçerli ve doğru kabul ettikleri şeyleri ölçü kabul etmesidir. Mecâz kavramını da bu ilkeye uygun bir şekilde dile getirmiştir. el-Ferrâ’nın, mecâza dair kavramsallaştırmalara, bir takım saiklerle ulaştığı söylenebilir. Bunlar, dilde kimi ifadelerin ilk kullanıldıkları anlamlar dışında kullanılması, söz söylerken kimi unsurları hazfedilmiş cümlelerin takdirlerle tamamlanabilmesi, kimi kıraat farklılıklarının anlamsal olarak karşılaştırılması ve yer yer itikadî hassasiyetlerin dildeki kimi ifadeleri farklı yorumlamayı gerektirmesidir. Sonuç olarak, el-Ferrâ’nın, mecâz terimini ismen kullanmış olmasa da neredeyse bütün unsurlarıyla kavradığını söyleyebiliriz.

al-Farra is a hardly mention ed name in the development process of majaz tenn. ln our opinion, ifwe concider his teological or mu'tazilite tendency, his importance in this process gets higher. Since, with its developed form, it is a teological tenn as well as linguistic. Therefore, it can be said on first appearence that, his conscious about the concept is better than that of Abü 'Ubayda. On the contraıy, he never used the "majaz" word nor its derivatives as oppositely to Abü 'Ubayda. His main critaria in the language is that the valid or correct usage is the usage that Arabs look on it tradationally as useable. His approach to the majaz according to this principle. He was aware of the concept of majaz because of fallawing reasons: His experiences of the words or the statements us ed differently from their first known means, to complete (takdir) the incomplete statements (mabzüf), to compare the Qur'an's qira'ats variations and the teological needs. Finally he n early comprehend the who le concept of majaz \vith all of i ts elements.