İki zaman düşüncesi: Öznel ve nesnel zaman

Abstract

Zamanın ne olduğu ve nasıl bir şey olduğu meselesi, hem felsefe dünyası içerisinde hem de bir fizik meselesi olarak bilim dünyası içerisinde tartışılmış temel konulardan biridir. Zamanın doğrudan deneyimlenmeyen bir olgu oluşu, bu meselenin çözümünün zorluğunu da beraberinde getirmektedir. Zaman, Antikçağ'dan günümüze filozofların ilgisini çekmiş bir konudur. Kimi filozoflar tarafından bir 'varlık' problemi olarak ele alınan zaman, kimilerince de bir bilgi ve onun dahilinde bir zihin problemi olarak ele alınmıştır. Bu çalışmanın ilk bölümünde, felsefe tarihinde, filozofların zamanı kaç farklı şekilde ele aldıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Buna göre zaman konusu, (i) nesnel ve öznel zaman, (ii) lineer ve döngüsel zaman, (iii) metafiziksel zaman ve insan zamanı ve son olarak da (iv) analitik bakışla zaman olarak dört temel başlık altında, ele alınmıştır. Bu dört başlık, zamanla ilgili keskin bir ayrıma işaret etmemektedir. Burada, zaman konusuna değinmiş filozofların gruplandırılmasından ziyade, analitik olarak zamana yönelmiş bakış açılarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Her bir kategori, o konuda en net yönelimi gerçekleştirmiş filozoflar çerçevesinde ele alınmıştır. Tezimizin ikinci bölümünü, zamana dair Antikçağ'dan günümüze en köklü ayrım olan nesnel ve öznel zaman konusu oluşturmuştur. Buna göre, nesnel zaman anlayışında, bu konunun anlaşılmasına olanak sağlayan fizik adamı düşünürlerden, Isaac Newton, Gottfried Wilhelm Leibniz, Albert Einstein'ın fiziksel zaman teorilerinden bahsetmekle birlikte, bu konunun felsefe dünyası içerisinde ayrıcalıklı bir yer edinmesini sağlayan Aristoteles'in nesnel zaman anlayışı ele alınmıştır. Öznel zaman konusu ise, zaman ve zihin arasında kurdukları bağlantılardan ötürü, bu zaman anlayışının babası sayılabilecek Augustinus başta olmak üzere; Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Henri Bergson, Edmund Husserl ve Martin Heidegger'ci zaman anlayışları incelenmiştir.

The matter of nature and essence of time are one of the main topics discussed within both physics and philosophy's area of interest. Due to the reason that time cannot be directly experienced, solving this issue becomes difficult. Philosophers have always been interested in time since Anthic Age. While some of them have discussed time as a question of 'existence' and some have discussed time as a matter of knowledge and mind. In the first chapter of this study, the main purpose is determining the number of various ways that Philosophers have related time in the history of philosophy. Therefore the issue of time is discussed under four main titles; (i) objective and subjective time, (ii) linear and cyclical time, (iii) metaphysical time and time for human, and lastly (iv) time from an analytical perspective. These four titles do not indicate a sharp differentiation about time. The aim is not to classify the philosophers discussed about time, but to determine the perspectives on time which had developed analytically. Each category has been approached within the framework of Philosophers who had the most significant tendency to mentioned category. The second chapter of the dissertation deals with the most fundamental differentiation about time since Archaic Age; the issue of Objective and Subjective Time. Accordingly, on the issue of the objectivity of time, some physicists-thinkers; Isaac Newton, Gottfried Wilhelm Leibniz and Albert Einstein, who have efforts for this issue to be understood, and their theories on physical time are mentioned. In addition, objective time view of Aristotle, which enabled the issue to have such a privileged place in Philosophy, is also mentioned. On the issue of the subjectivity of time, time perception's Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Henri Bergson, Edmund Husserl, Martin Heidegger, and especially Augustine, who could be considered as the fathers of subjective time understanding due to connections which they established in between time and intellect, are analysed.