Tasavvufta iç tenkit geleneği; Marifetnâme örneği

Abstract

Tasavvuf hâl ilmidir. Sûfiler yaşadıklarını her ne kadar kelimelerle ifade etseler de tasavvufun gerçek bilgisine ancak onu yaşayanlar ulaşabilirler. Tasavvuf ve sûfi kavramları, Kur'an-ı Kerim'de lafzen bulunmasa da Hz. Muhammed'in hayatında tasavvufun kaynağı gösterilmiştir. Sûfiler, Hz. Peygamber'in hayatını örnek alarak yaşasalar da bazen hataya düşebilmektedirler. Bu durum beraberinde Peygamberin yaşantısının örnek alındığı bir ilim olan tasavvufta eleştiri/tenkit var mıdır? Sorusunu akıllara getirmektedir. Sûfileri eleştirenlerin birincisi; dine mesafeli olan gruplar ikincisi, alan dışı denilen zâhir uleması, üçüncü ve son grup kendi içlerinden çıkan sûfiler olmuştur. Çalışmamız doğrultusunda tenkit nedir? Tenkitin önemi ve tenkitte olması gereken üslubun nasıl olması gerektiğine değindik. Tasavvufta "Klasik Eserler" başta olmak üzere Gazzali'ye kadar tenkiti kullanan müellif sûfilerin eleştirilerine değindik. Böylece günümüz dünyasında sıkça duyduğumuz tenkitte olması gereken kuralların neler olduğunu anlamlandırmış olduk. Tasavvuf kendini bilmenin, tanımanın adıdır. Kendini bilen, nefsi tanıyan kişinin de Allah'ın bilgisine ulaşacağına değinen Erzurumlu İbrahim Hakkı, kendini tanımak adına eserler kaleme almıştır. O, kendi dönemine ve sonraki dönemlere damga vuran önemli sûfilerden biridir. Bu çalışmamız vesilesiyle İbrahim Hakkı'yı etkileyen şahsiyetleri tanımış ve onun eserleri hakkında bilgi vermiş olduk. Müellifimiz, pek çok eser yazmakla birlikte çalışmamız onun Mârifetnâme'sindeki tenkitlerine yöneliktir. Bu suretle biz de son bölümde Mârifetnâme'de İbrahim Hakkı'nın tenkit ettiği grupları ve onların davranış tarzlarını aynı zamanda bunları niçin eleştiri konusu yaptığına değindik.

Sufism is a learning of experience. Though sufis verbalize what they have experienced, the people could reach the truth of sufism only if they experience it. The Notion of sufism and sufism itself are not mentioned in the Quran as words yet one can find references to them in the life of Hz. Muhammed in a spiritual way. Though the sufi people take the life of Hz. Muhammed as a model to live, yet they do some mistakes. This situation poses that is there any criticism in sufism which is a learning on the basis of Hz. Peygamber's life. There are three group of people who criticize the sufis. The first one is the people who have a distance to religion, the second one is the people who described as the surface analysts ulema outside of the field, and the third one is the people who grown up with the doctrine of sufism. In this study, we tried to discuss the issues related to criticism such as: "what is criticism?", "what is the significance of criticism?", what kind of style should criticism have?". We gave examples of criticism from primarily classical Works to Gazali written by sufi writers. We tried to determine the possible rules for criticism in our age. Sufism is the name of knowing and discovering himself. Erzurumlu İbrahim Hakkı, who claims that one by knowing himself can reach the truth of God, wrote many Works in order to discover himself. He is one of the significant sufis leaving a crucial impression in his time and after. We learned about the people who affected İbrahim Hakkı and we also gave information about his Works. Though there are many Works of the writer, we focused on the criticism in his Marifetname. Thus, in the last part we discussed the groups that İbrahim Hakkı criticized and we tried to explain why İbrahim Hakkı criticizes these people and what kind of behavior these people have.