“Şairler Menbaı” Vardar Yenicesi ve Vardar Yeniceli üç şair: Hayretî - Usûlî - Hayâlî

Abstract

Osmanlı döneminde Selanik vilayetine bağlı olan Vardar Yenicesi (Yenice-i Vardar), bugün Giannitsa/Yannitsa adıyla Yunanistan sınırları içinde yer almaktadır. I. Murat döneminde Evrenos Bey tarafından fethedilen Vardar Yenicesi, Türklerin iskânı ile kısa sürede bir kültür merkezi hâlini aldı. Klasik Türk edebiyatının temel kaynakları olan tezkireler incelendiğinde Vardar Yenicesi’nin birçok büyük yerleşim biriminden daha fazla şair yetiştirdiği görülmektedir. Osmanlı Devleti’nin kültür merkezi olan İstanbul’dan uzak olmasına rağmen “şairler menbaı” olmasında, buradaki tasavvufi ortamın etkisi büyüktür. Akıncı beylerinden Evrenosoğulları’nın himayesinde olan Vardar Yenicesi, yapılan cami, medrese, külliye ve hanlar ile mamur hâle getirilirken şehrin manevi yapısı Evrenosoğlu Ahmet Bey’in davetiyle buraya gelen Molla İlâhî ile tamamlanmıştır. Molla İlâhî, vahdet-i vücuda dayalı tasavvufi düşüncenin bu bölgede yayılmasını sağlamış ve bu ortamdan etkilenen Hayâlî, Hayretî, Usûlî, Sırrî, Günâhî, Âgehî, Yûsuf-ı Sîne-çâk gibi pek çok şair yetişmiştir. Şairlerin ortak özellikleri; samimi bir söyleyiş, baş eğmez tutum, dünyaya kayıtsız bir yaşam tarzıdır. Bu çalışmada, bir kültür merkezi olarak Vardar Yenicesi, burada yetişen önemli şairlerden Hayretî, Usûlî ve Hayâlî’ninbağlı oldukları tasavvufi sistem ve bunun şiirlerine yansıması incelenecektir.

Vardar Yenicesi (Yenice-i Vardar) which was connected to the province of Thessaloniki during the Ottoman Period, is today located within the borders of Greece and named by Giannitsa/ Yannitsa. Vardar Yenicesi was conquered by Evrenos Bey during the period of Murat the Ist, and shortly thereafter became a center of Ottoman culture as a reult of the settlement of Turkishspeaking people. When tezkires, which are the main sources of classical Turkish literature, are examined, it can be found that Vardar Yenicesi trained more poets than many large settlements. Despite Vardar Yenicesi being a long distance away from İstanbul, the city which was the cultural center of the Ottoman Empire, it is the source of the poets and the reason for this is the influence of its mystical atmosphere. Vardar Yenicesi, which was under the auspices of Evrenesoğulları, was turned into a prosperous city as the result of a mosque, a madrasas, numerous precincts and hans being built. The spiritual structure of the city was completed by Molla İlâhî, who went to the city at the invitation of Evrenosoğlu Ahmet Bey. Molla İlâhî provided the understanding that mystical ideas (which were based on vahdet-i vücut) spread in this region and that environment helped train more poets like Hayâlî, Hayretî, Usûlî, Sırrî, Günâhî, Âgehî, Yûsuf-ı Sîne-çâk who were affected by it. These poets all shared certain characteristics: a sincere way of speaking, an indomitable attitude, and a way of life that was oblivious to the rest of the world. In this study, Vardar Yenicesi is evaluated as a cultural center, and also Hayretî and Usûlî ve Hayâlî, who are important poets that grew up there, are evaluated in the view of the mystical system they are connected to. In addition, a reflection on the effect that this mystical system had on their poems will also be examined.