Mevlana düşüncesinde hikmet

Abstract

Wisdom is such a concept that can be observed both in everyday life and investigations of philosophy. In everyday life we mostly attribute it meanings such as curts, proverbs and poems related to morals and real world which is identical with sufistic usage: incidence of statements and behaviour with the aims of God. Moral principles of life, things to do and things not to do are emphasized even in everyday life usage of wisdom. Wisdom pointing out both the theorical and practical dimensions of life is the dominant concept in Islamic schools of thought. In this study the aim is to find out the definitions of wisdom, the features one has to have so as to get wisdom, and the relationship between wisdom and intelligence within Mesnevi, Fihi Mafih and Mecalis-i Seba. Mevlana uses wisdom with the meanings of mystery, the aims of God that are not informed about and can not be understood by humanbeings. In addition to these meanings according to Rumi's wisdom is universal understanding, philosophy. In order to get wisdom one must be wise and man of heart. Intelligence has a positive but restricted role while getting wisdom.

Hikmet hem günlük hayatta hem de özellikle felsefi çalışmalarda sıkça rastlanılan bir kavramdır. Günlük hayatta çoğunlukla hikmetin ahlaka ve gerçek dünyaya ait kısa söz, atasözü veya şiir anlamında kullanımı tasavvuf ehlinin “Hakk’a uygun düşen söz; söz ve davranıştaki isabet” şeklindeki kullanımıyla özdeştir. Hikmetin bu gündelik kullanımında dahi hayata ve ahlak kurallarına dair vurgu vardır. Günlük kullanımında hem teoriye hem de pratiğe dair remizleri olan hikmet, İslam düşünce ekollerinin başat kavramlarındandır. Tüm İslam düşünce ekollerinde olduğu gibi, Mevlana’nın hikmete dair sözlerinin ve değerlendirmelerinin temel dayanağı “Allah hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayır verilmiş demektir.” ayeti ile “Hikmet mü’minin yitik malıdır. Onu her nerede bulursa alır” hadisidir. Bu çalışmada Mesnevî, Fîhi Mâfîh ve Mecâlis-i Seb’a adlı eserlerinden hareketle Mevlana’nın hikmet tanımları, hikmeti elde etmek için sahip olunması gereken özellikler ve hikmet akıl ilişkisi tartışılacaktır. Mevlana hikmet sözcüğünü “gizli, sır, Allah’ın insanlar tarafından anlaşılamayan ve çeşitli yollarla insanlara bildirilmeyen amaçları, bilinmeyen sebep, akıl erdirilemeyen oluşum” anlamlarıyla kullanmıştır. Bu anlamları dışında hikmet, Mevlana’ya göre, külli bilgidir, felsefedir, orta yoldur. Hikmeti elde edebilmenin koşulları ise bilge ve gönül ehli olmaktır. Hikmeti elde etmede akıl her ne kadar yardımcı ise de aklın rehberliği sınırlıdır; hikmeti elde edinceye kadardır