Hicrî III. asırda Mu'tezile-Şia etkileşimi

Abstract

Erken dönemde teşekkül etmiş olan iki mezhebin arasındaki etkileşimi incelediğimiz bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın genel çerçevesi, takip edilen yöntem ve çalışma esnasında kullanılan kaynaklar giriş bölümünde verilmiştir. Tezde Mu'tezile ve Şia arasındaki ilişkiler ve bunun neticesinde, çoğunlukla Şia'nın Mu'tezile'den etkilendiği fikrî yönler ispat edilmeye çalışılmıştır. Mu'tezile ve Şia, çalışmanın iki öznesi olduğu için, teşekkül süreçleri konumuz açısından önem arzetmektedir. Bu sebeple, birinci bölümde söz konusu iki mezhebin ortaya çıkışları, mezhepleşme aşamaları ve temel esasları çerçevesinde teşekkül süreçleri incelenmiştir. İkinci bölümde ise kuruluşundan hicrî üçüncü asrın sonuna kadar Abbasîlerin genel durumu kısaca ifade edilmiş, daha sonra bu dönemde Mu'tezile ve Şia'nın Abbasî iktidarı ile ilişkilerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Özellikle her iki mezhebin iktidar tarafından, çoğu zaman aynı dönemlerde ve aynı muamelelere muhatap olmaları, çalışmanın konusu açısından önemlidir. Siyasetin mezhepler üzerindeki etkileyici rolü, ikinci ve üçüncü asırlarda da belirleyici olmuş ve bu durum birçok açıdan Mu'tezile-Şia ilişkilerinin gelişmesinde etkili olmuştur. Üçüncü bölümde ise, iki mezhep arasındaki etkileşim erken dönemden itibaren incelenmiştir. Özellikle mihne süreci ve sonrasındaki durumları ve aralarındaki ilişkinin gelişimi, mezhepler tarihi ilkeleri çerçevesinde kronolojik olarak takip edilmeye çalışılmıştır. Yine son bölümde tespit edilebildiği kadarıyla Mu'tezile ve Şia arasındaki etkileşimin hangi konularda olduğu ve fikirlerinin süreç içerisindeki değişimi ortaya konmuştur.

The study that we examine the interaction between two sects that were formed in the early period is comprised of three sections. The general frame of the study, followed method and sources which were used throughout the study are introduced in the prologue. In the thesis, relationships between Mu'tazila and Shia and as a result of it, the idea that Shia was mostly affected by Mu'tazila are tried to be proved. As Mu'tazila and Shia are two subjects of this study, the process of formation has an importance in terms of the topic. Therefore in the first section, the occurance of the subject matter "two sects", the process of being sect and the process of formation are examined within the frame of their basic principles. In the second section, the general condition of the Abbasids from their establishment until the end of the Hijri third era has been briefly stated, then in this period, the determination of the relationships of Mu'tazila and Shia with the Abbasid power has been aimed. Especially, that both sects were dealt with the same treatments by the power, most of the time in the same periods is significant in the sense of the subject of the study. The impressive role of politics on the sects became determinative in the second and third centuries, and this condition became effective in the development of relationship of Mu'tazila and Shia in many aspects. In the third section, the interaction between two sects is examined from the earliest period, particularly Mihna process and its following situations and development of the relationship between them have been chronologically tried to be followed within the framework of principles of history of sects. Again in the last section, as far as it can be determined, what the interaction between Mu'tazila and Shiais about and the change of ideas within this process have been presented.