Nakşbendî-Hâlidî Şeyhi Muhammed Ziyâeddîn Nurşînî'nin hayatı ve Mektûbâtı'ndaki tasavvufî görüşleri

Abstract

19. asırdan itibaren Osmanlılar'da Doğu Anadolu'nun sûfî geleneğini belirleyen tarîkat Nakşbendî-Müceddidîliğin Hâlid el-Bağdâdî'ye (ö.1242/1827) nisbet edilen Hâlidîlik koludur. 1274-1342/1858-1924 yılları arasında yaşamış olan Muhammed Ziyâeddîn Nurşînî bu bölgede irşad hizmetini yürüten Nakşbendî-Hâlidî şeyhlerinden biridir. Kendisine Hâlid el-Bağdâdî'den sonra "Hazret" lakabı verilen ikinci kimsedir. Bu tez Muhammed Ziyâeddîn Nurşînî'nin hayatını ve Nakşbendî-Hâlidî geleneği etrafında şekillenen tasavvufî görüşlerini incelemektedir. Tezin birinci bölümünde onun hayat hikâyesine yer verilmektedir. Burada doğumu, ailesi, lakabı, ilmî serüveni, irşâd faaliyetleri, siyâsi ve içtimâi alanda aldığı sorumluluklar ve vefâtı anlatılmaktadır. Tezin ikinci bölümünde ise onun tasavvufî görüşleri -çeşitli kişilere yazdığı mektuplarından derlenen- Mektûbât'ı ışığında incelenmektedir. Teze katkı sağlayan kaynakların başında Muhammed Ziyâeddîn Nurşînî'nin Mektûbât'ı gelmektedir. Bunun dışında başvurulan kaynaklar özellikle Nakşbendî geleneğine bağlı diğer sûfîlerin eserleri, özellikle Mektûbâtlar'ı, teşekkül dönemi klasik tasavvuf eserleri, güncel yayınlar ve akademik çalışmalardır. Bu çalışmayla Muhammed Ziyâeddîn Nurşînî'nin yaşadığı dönemin sosyal ve siyâsî olaylarına ilgisiz kalmayan bir şeyh olduğu ve tasavvufî görüşlerinin Nakşbendî-Hâlidî geleneği etrafında şekillendiği sonucuna ulaşılmıştır.

From the 19th century onwards the spiritual order that has determined the sufi tradition of Eastern Anatolia is Khalidi branch of Naqshbandi-Mujaddidi which is attributed to Khâlid al-Baghdâdî (d.1422/1827). Muhammad Ziyâeddîn Nurşînî, who lived between 1274 and 1342 (1858-1924), has been one of those Naqshbandi- Khalidi sheikhs in the region who has led the people to the true path. He is also the second person after Khâlid al-Baghdâdî to whom the title "Hazret" has been given. This study examines the life of Muhammad Ziyâeddîn Nurşînî and his sufi views that are shaped by Naqshbandi- Khalidi tradition. The first part of the thesis deals with the life of Muhammed Ziyâeddîn. Here his birth as well as his death, his family, his title, his intellectual and spiritual development, his spiritual guidance and his political-social responsibilities are mentioned. In the second part of the study, his sufi thoughts are discussed through Mektûbât, a collection of his letters written to different people. The main source contributing to the study is Mektûbât (collected letters) of Muhammad Ziyâeddîn Nurşînî,. Other sources are the works of other Sufis who have been mainly related to the Naqshbandi tradition, mostly their works called Mektûbât, classical sufi texts in the formative period, current publications, and academic studies. This study has reached the conclusion that Muhammad Ziyâeddîn Nurşînî is a sheikh who has been concerned with the social-political events of his time and that his sufi views have been shaped through Naqshbandi-Khalidi tradition.