Nisâri Ali bin Mehmed Efendi'nin El-Fevâidü'l-Aliyye Mine'l-Mesâili'ş-Şer'iyye adlı eseri ve değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada, 17. yy. da yaşamış olan Nisâri Ali Efendi'nin hayatı ve elFevâidü’l-Aliyye eseri incelenmiştir. Eserde yer alan fıkıhla ilgili fetvalar tezin ana konusunu oluşturmaktadır. Fetva mecmuaları yazıldığı dönemin sosyal, siyasal, kültürel, iktisadi ve hukuki yapısına ışık tutmaktadır. Ele alınan fetvaların, dini problemlerin yanı sıra beşerî ilişkileri düzenleyici ve çözüme kavuşturucu bir misyona sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda Nisâri Ali Efendi'nin el-Fevâidü’l-Aliyye'si önemli bir fetva mecmuası olup 17. yy. Osmanlı devletinin toplum yapısını yansıtmaktadır. Nisâri Ali Efendi gerek dini ilimler gerekse lügat bakımından donanımlı bir müftüdür. Nitekim fıkıh ilminin yanında diğer alanlardaki fetvaları bunu desteklemektedir. Fetvalarında çoğunlukla Hanefî mezhebi çerçevesinde hareket etmiştir. Görüş farklılıkları varsa bunlara değinmiş ve şahıslara atıfta bulunmuştur. Meselelere ilişkin çeşitli eserlerden nakiller getirmiştir. Birçok fetvada eser, müellif ve şeyhülislamlara atıfta bulunarak görüşlerini kuvvetlendirmiştir. Nisâri Ali Efendi, diğer dini disiplinlere vukufiyeti neticesinde fetvalarında bütüncül bir bakış açısı yakalamıştır. Müellifin görüşler arası tercihte bulunduğu da vakidir. Ayrıca zamanın değişmesi ile ahkâmın değişeceği ilkesini gözetmesi, örf, istihsan, istishab ve mesâlih-i mürsele gibi fer'î delillere yerinde müracaat etmesi fıkhın dinamikliği ve İslam hukukunun evrenselliği açısından önemli bir özellik taşımaktadır.

In this study, it is aimed to examine Fevâidü'l-Aliyye, the life and work of Nisari Ali Efendi who lived in the 17th century. The fatwas related to the fiqh in the work constitutes the main subject of the thesis. The of the Fatwa journals sheds light on the social, political, cultural, economic and legal structure of the period in which it was written. It is understood that the fatwas discussed have a regulatory and resolving mission on the human relations as well as religious problems. In this context, Al-Fawâid al-Aliyye of Nisari Ali Efendi is an important review of the 17th century reflecting the social structure of the Ottoman state. Nisari Ali Efendi is a mufti who is qualified for both theology and dictionary. As a matter of fact, fatwas in other areas besides the science of fiqh support this. He acted mostly within the terms of Hanafi sect. If there were differences of opinion, he mentioned and referred to individuals. He brought transplants from various works related to issues. He strengthened his opinions by referring to works, authors and sheikulislam on many fatwas. Nisâri Ali Efendi had a holistic view of his fatwas thanks to his cognition with other religious disciplines. It is also the case that the author choose between opinions. In addition, his belief that the judgments would change with the change of time, application to secondary evidences such as custom, istihsan, istishab and mesâlih-i mürsele on the right time have important feature in terms of the dynamics of fiqh and the universality of Islamic law.