Toplumsal bir hareket olarak isyan ve din

Abstract

Toplumsal hayatta önemli bir olgu olan din ile toplumsal hareketlerin bir türü olan isyanın karşılıklı etkileşiminin ele alındığı bu araştırmanın temel amacı; din ile isyan arasında ne tür sosyal ilişki olduğunu ortaya koymak, dinin genelde toplumsal hareketlere özelde de isyana ne tür katkılar sağladığını tespit etmektir. Bunun yanında bir isyanın dini isyan olarak sınıflandırılmasının; hangi unsurlara dayalı olduğunun kriterlerini ortaya koyarak Türklerin hakimiyetine girdikten sonra Anadolu'da meydana gelen isyanların türünün belirlenmesinde bir tipoloji oluşturulması amaçlanmıştır. Yapılan teorik çalışmanın iki olay incelemesi ile örneklendirilmesine gidilmiş, ortaya konan teorik bilgilerin pratik uygulamaları da tarihi sosyolojik bakış açısıyla ortaya konulmuştur. Örnek olay incelemesinde gerek meydana geldikleri dönem açısından gerekse günümüze kadar gelen tarihsel süreç içerisinde Türkiye'nin toplumsal, siyasal ve dini hayatında derin izler bırakmış olan, Anadolu'nun inanç coğrafyasını şekillendiren Baba'î İsyanı ve Şeyh Bedreddin İsyanı ele alınmıştır. Böylece bu iki isyan din ve isyan ilişkisi bağlamında sosyolojik bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Araştırmamızda yorumlayıcı sosyal bilim paradigmasından hareket edilerek; araştırmanın benimsediği felsefe temel araştırma deseni, yöntemi nitel araştırma yöntemi olarak belirlenmiştir. Verilerin toplanmasında doküman tarama tekniği kullanılmış olup bu dokümanların incelenmesinde içerik inceleme yöntemi ve analizinde de tarihsel analiz metodu kullanılmıştır. Araştırmamızın sonunda din ile isyan olgularının yakın sosyolojik ilişkilere sahip olduğu, dinin isyanların oluşumunda etkin fonksiyonlar üstlendiği, isyanların da dini toplumsal hayatın biçimlenmesinde önemli rollere sahip olduğu sonucuna varılmıştır.

The main purpose of this research is that discuss the interaction between religion which is important phenomenon in social life and rebellion which is kind of social movements; to reveal what kind of social relation between religion and rebellion; to determine what kind of contributions of religion to social movements in general and what kind of contributions of religion to rebellion in special. Besides, it is aimed to establish a typology in determining the type of rebellions in Anatolia after entering the domination of the Turks by setting the criteria for the classification of a rebellion as a religious rebellion. The theoretical study is exemplified with two case studies, the practical applications of the theoretical knowledge that mention in the study are presented with a sociological perspective. In the case studies, Baba'î rebellion and Sheikh Bedreddin rebellion are discussed. Turkey's social, political and religious life are strongly affected by these rebellions in period during which they occur and in historical process which continue until today. Thus, these two revolts were subjected to a sociological assessment in the context of religion and rebellion. In the study, the main research design of the philosophy adopted by the research was determined as a qualitative research method by acting from the interpretive social science paradigm. In the data collection of documents, document scanning technique was used and content review method was used for examination of these documents. Historical analysis method was used for analysis of documents. At the end of this study, it was concluded that religion and rebellion have close sociological relations, that religion has taken an active role in the formation of rebellion and rebellion has significant roles about formation of religious social life.