İshak Efendi'nin Kâşifü'l- Esrâr ve Dâfiul'l-Eşrâr adlı eserinin İslam mezhepleri tarihi açısından değerlendirilmesi

Abstract

Harputlu İshak Hoca'nın okumuş olduğumuz kitabı Bektaşîlerin 1871 yılında Hurufî kitaplarından olan Işknâme'yi yayınlamaları üzerine kaleme alınmıştır. Harputlu İshak Hoca padişaha onların durumunu anlatmak ve halkı uyarmak maksadıyla hem Hurufîlerde hem de Bektaşîlerde gördüğü yanlış inanç yapısını ve ibadet hayatları konusundaki eleştirilerini yazmıştır. Harputlu İshak Hoca, Osmanlı'nın son döneminde yetişmiş bir âlimdir. Bu bağlamda Osmanlı'nın son döneminde yaşanan bütün sıkıntılı durumlardan haberdar olan birisi olarak devletin desteğiyle özellikle inanç alanında üzerine düşen vazifeyi yerine getirmeye çalışarak Hıristiyanların misyonerlik faaliyetlerine karşı tepkisini göstermiş ve eserler hazırlamıştır. Bizim çalışmamızda incelediğimiz eserinde de Hurufîlerin ve Hurufîlerden etkilendiklerini söylediği Bektaşîlerin yanlış bulduğu inançlarını anlatmıştır. Özellikle Fazlullah Hurufî'ye ilahlık atfedildiğini Hurufîlerin kendi kitaplarından naklederek anlatmıştır. Biz de çalışmamızda İslam Mezhepleri Tarihi'nin tarafsızlık ilkesi gereği Hurufîlerin kitaplarını inceleyerek bu iddiaların doğru olup olmadığını ortaya koymaya çalıştık. Hurufîlerin eserleri olan Câvidânnâme, Işknâme, Hakîkatnâme'de bu konuya cevap aradık. Bektâşiler hakkında kısa bir malumat verdikten sonra Bektaşîlerin Hurufîlerden etkilenip etkilenmedikleri konusunda araştırma yaptık. İshak Hoca'nın hayatı, yaşadığı dönem ve eserleri hakkında bilgi verdik. Yine İshak Hoca'nın kitabında eleştirilen Fazlullah Hurufi'nin hayatı, eserleri ve kurmuş olduğu Hurufîlik hakkında malumat verdik. Kâşifü'l-Esrâr isimli eseri incelememizdeki sebep, geçmişten günümüze hiçbir zaman önemini kaybetmeden, bilakis ivme kazanarak tartışılmaya devam eden mezhep ya da tarikat benzeri birtakım oluşumlar hakkında Osmanlı ulemasının ne düşündüğünü anlamak, ne yaptığını görmektir. Harputlu İshak Hoca da, Osmanlı'nın son döneminde yaşamış bir âlim olarak, dönemin Osmanlı yönetiminin de teşvikleriyle bu çalışmalarda yer almış önemli bir şahsiyettir. Onun, Hurufilerin Bektaşîlik içinde kendilerini gizlediklerini söyleyip onlardan bahsetmesi, araştırmamıza sebep olan en önemli etkendir. Böylelikle bu meselenin, Osmanlı'nın kuruluşundan çöküşüne kadarki süreci hakkında bilgi elde etmemizi sağlamıştır. Çalışmamızın sonunda, İshak Hoca'nın Osmanlıca'dan Türkçe'ye aktarmaya çalıştığımız eserini sunduk.

Ishak Hodja from Harput was written upon the publication of the Bektashis, Isknâme, one of the Hurufi books in 1871. Ishak Hodja from Harput wrote his false beliefs and criticisms about the life of worship both in Hurufi and Bektashis in order to tell the sultan about their situation and warn the people. Ishak Hodja is a scholar who was educated in the last period of Ottoman Empire. For this reason, as someone who is aware of all the troubles experienced in the last period of the Ottoman Empire, with the support of the state, he showed his reaction against the missionary activities of the Christians who tried to fulfill his duty in the field of belief. He also described the false beliefs of the Bektashis, whom he said to be influenced by the Hurufîs and the Hurufî in his work. In particular, Fazlullah Hurufî explained the divinity attributed to the Hurufis through their own books. In our study, we tried to determine whether these statements are true by examining the books of Hurufis in accordance with the principle of neutrality of the History of Sects. We have sought answers to this issue with quotations from the works of Hurufîs Câvidân-nâme, Işknâme and Hakikatnâme. At the same time, we did research on whether Bektashis were affected by the Hurufis. We gave information about İshak Hodja's life, period and works. We also gave information about Fazlullah Hurufi's life, works and Hurufism that were criticized in Ishak Hodja's book. The reason we examine the work called. Kâşifü'l-Esrâr ın is to understand what the Ottoman scholars think about some formations such as sect or cult, which continue to be discussed without gaining importance from past to present, and seeing what it does. Ishak Hodja of Harput, who lived in the last period of Ottoman Empire, was an important figure who took part in these studies with the incentives of the Ottoman administration of the period. It is the most important factor that caused our research to say that the Hurufis disguised themselves in Bektashism and talked about them. Thus, this issue, the establishment of the Ottoman Empire until the collapse of the process has provided us to obtain information about. At the end of our study, we presented the work of İshak Hodja which we tried to transfer from Ottoman to Turkish.