Osmanlı İmparatorluğu'nda Tekke ve Zaviyeler: Diyarbakır Hasan Padişah (Balıklı) Tekkesi örneği

Abstract

Türklerin özellikle Malazgirt zaferinden sonra Anadolu'ya akın akın göçleri sonucunda bu coğrafya Türk yurdu haline gelmeye başlamıştır. Çok uzun tarihi bir sürece işaret eden bu durumun gerçekleşmesinde birçok unsurdan söz edilebilir ki bunlardan birisi de şüphesiz tarikatlar ve onların kurumsal yansımaları olan tekke ve zaviyelerdir. Türkmen toplulukları nezdinde büyük saygı, hürmet ve muhabbet beslenen Türkmen babaları, şeyh ve dervişleri Anadolu Selçuk Devleti'nin son zamanları ve Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş sürecinde önemli roller üstlenmişlerdir. Bu süreç Diyarbakır özelinde Akkoyunlular döneminde önemli bir merhaleye ulaşmış, Osmanlı hâkimiyeti döneminde ise bölgenin İslam medeniyet dairesindeki yeri daha da pekişmiştir. Bu dönemlerde Diyarbakır'da birçok tekke ve zaviye kurulmuş, bu müesseseler toplumu siyasi, dini, sosyal, ekonomik, kültürel ve sosyo-psikolojik alanlarda etkilemiştir. İşte bu tekkelerden biri de Akkoyunlu Uzun Hasan Bey zamanında kurulduğu düşünülen Hasan Padişah (Balıklı) Tekkesi' dir. Bu çalışmada söz konusu tekkenin sosyal, kültürel ve ekonomik yapısına ve toplum üzerindeki etkilerine değinilmeye çalışılmıştır.

Anatolia has become the homeland of Turkish people as a result of the Malazgirt victory. It can bu mentioned many effective factor on the way to the process of Izlamization of Anatolia and spreading of Islam. One of the factors is due to religious orders and dervish lodges and zawiyah which are connected with religious orders. Turkmen fathers, sheikhs and dervishs who had great respect, reverence and affection by the Turkmen communities had played important roles last times of Anatolia Seljuk and establisment process of Ottoman Empire. This situation has reached an important stage in the Akkoyunlu period in the Diyarbakır and the place of this region in Islamic civilization was reinforced during the Ottoman rule. In this period, many dervish lodges and zawiyah were established, and this affected the society in many areas including politic, religious, social, economic, culturel and socio-psychologic. One of the dervish lodged in Diyarbakır is the Akkoyunlu Uzun Hasan (also known as Balıklı) Dervish Lodge which is thought to be established during the Akkoyunlu Uzun Hasan period. In this study, social, cultural and economic structure of the dervish lodges and their effects on the society are provided.