Senglâh’ta Renk Adları İle Kullanılan Hayvan Adları

Abstract

Çağatayca-Farsça bir sözlük olan Senglâh söz varlığı bakımından zengin bir eserdir. Mirza Muhammed Mehdi Han tarafından yazılan eser, başta Ali Şir Nevaî olmak üzere Lütfî, Hüseyin Baykara gibi büyük şairlerin eserleri taranarak hazırlanmıştır. Mehdi Han ayrıca eseri hazırlarken Çağatayca yazılmış bir Kelile ve Dimne’yi Babür Divanı’nı ve Babürnâme’yi de taramıştır. Kelime anlamı “taşlık” olan “Senglâh” 1758- 1760 yılları arasında yazılmıştır. Bu çalışmada Senglâh’ın zengin dil malzemesi içerisinden “renk adları ile kurulu hayvan adları” ele alınmıştır. Hayvan adları, sözlüklerin söz varlığı içerisinde önemli bir orana sahiptir. Türk diline ait sözlüklerde geçen hayvan adları Türk dilinin söz varlığının zenginliği açısından ayrı bir önem taşır. Aynı zamanda Türk sosyal hayatı hakkında geçmişten geleceğe uzanan bilgiler ihtiva eder. Renklerin sosyal yaşamda karşıladıkları anlamlar diğer söz varlıkları ile bir araya geldiklerinde dilin ifade gücüne yeni bir boyut kazandırmaktadırlar. Türk kültüründe, hayvan adları da bazen renklerin dili ile ifade edilmiştir. Bu adlar bazen de bir renge ait anlama ikinci anlam daha kazandırabilmektedir. Eserde tespit edilen renk adlarıyla kurulu hayvan adları şu başlıklarda ele alınmıştır: a? baba, a? bu?a, ala böke, ala to?an, alca serçe, ala ?arga, ?ara tal, ?ara ?uş, ?ara kula?, kara bata?, ?ara baş, ?ara bo?az, ?ara tavu?, ba?rı ?ara, ?ızıl ala, ?ızıl aya?, ?ızıl tüglü, sarıça, sarı? kuş, yaşıl baş, gög ?arga, ça?ır ?anat.

Senglâh, which is a dictionary of Chagatai and Persian is a rich work of art in point of vocabulary. Written by Mirza Muhammed Mehdi Han, it is prepared by scanning the works of art of big poets like Lütfi, Hüseyin Baykara, notably Ali Şir Nevai. Mehdi Han also while preparing the work of art scanned the Chagatai Kelile and Dimne, Babür Divanı and Babürname. Senglâh, whose word meaning is stony place, was written between the years 1758-1760. In this work, through the rich language material of Senglâh, “animal names which is composed of colour names comes up”. Animal names have an important rate in the vocabulary of dictionaries. Animal names which are in the dictionaries of Turkish language play an imporatant role in point of richness of vocabulary of Turkish language. Also it involves knowledge which comes from the past and goes on future about the Turkish social life. When the meaning of colours which is supplied in social life come together with the other vocabularies, it adds a new dimension to the power of language expression. İn Turkish culture, animal names sometimes expressed by the language of colours. These names give a second meaning to the meaning of colour. Animal names contained with the colour names in the work of art are dealed with these titles: a? baba, a? bu?a, ala böke, ala to?an, alca serçe, ala ?arga, ?ara ?uş, ?ara ?ula?, kara bata?, ?ara tal, ?ara baş, ?ara bo?az, ?ara tavu?, ba?rı ?ara, ?ızıl ala, ?ızıl aya?, ?ızıl tüglü, sarıça, sarı? kuş, yaşıl baş, gög ?arga, ça?ır ?anat.