Çağdaş Şiî Düşüncesinde İlk Islah Çabaları: Şeyh Hâdî Necmâbâdî (1834-1902)

Abstract

Tarihsel tecrübelerle asırlar boyunca üretilmiş dinî gelenekler, süreç içerisinde kurumsallaşarak kendine mahsus bir yapı oluştururlar. Bu yapının günün ihtiyaç ve beklentilerine göre değişim ve dönüşüme uğraması bir zarurettir. İslam mezhepleri içerisinde önemli bir yeri bulunan Şiîlik’te bu ihtiyaç özellikle çağdaş dönemde ulemânın kendini mezhebin merkezine koymasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. 19. asırda Batı karşısında uğranılan yenilginin ardından İslam dünyasında bu yenilginin sebeplerine dönük çeşitli çözüm arayışları ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında en önemli yeri dinî geleneğe olan eleştirel tutum ve ıslahat girişimleri yer almaktadır. Bu girişimlerin Şiî gelenekteki boyutları ve temel dinamiklerine Türkçe çalışmalarda yeterince yer verilmemiştir. Çalışmamız, çağdaş dönemde Şiî gelenekte başlayan ıslah çalışmalarının ilk örneği sayılabilecek olan İranlı düşünür Şeyh Hâdî Necmâbâdî’nin kendi eseri üzerinden bu geleneğe dönük eleştirilerine yer vermektedir.

Religious traditions that have been produced through historical experiences for centuries create a unique structure by institutionalizing in the process. It is a necessity that this structure undergoes change and transformation according to the needs and expectations of the day. In Shiism, which has an important place among the Islamic sects, this need gained a new dimension especially in the contemporary period by the ulama, who placed themselves at the center of the sect. After the defeat suffered in the 19th century against the West, emerged various solutions for the causes of this defeat in the Islamic world. Among these, the most important place is the critical attitude towards religious tradition and attempts at reform. The dimensions and basic dynamics of these initiatives in the Shiite tradition are not adequately included in Turkish studies. Our study includes the criticisms of the Iranian thinker Shaykh Hadi Najmabadi, who can be considered as the first example of the breeding works that started in the Shiite tradition in the contemporary period, based on his own work.