Bir Tarihî Vesika: Ali İlhami Dede’nin Bilinmeyen Divanı

Abstract

Alevi Bektaşi tarikatı içinde yetişmiş son postnişin olan Ali İlhami Dede hakkında kaynaklarda çok az bilgi bulunmaktadır. Daha önce birkaç farklı kitapta rastlanan şiirleri, torunu tarafından düzenlenerek 20. yüzyıl başlarında yaşadığı çevre başta olmak üzere, dergâhının bulunduğu mekân ve tarihi gelişiminin de yer aldığı bir divan olarak yayınlanmıştır. Ali İlhami Dede’nin hayatı hakkında satır aralarında yer alan sınırlı bilgiler dışında, eserde gördüğümüz şairin bağlı olduğu dergâhın 10. yüzyıldan itibaren piri ve posta oturan dede ve babaların ad silsilesi oldukça önemlidir. Tarihî kaynaklarda yer alan Battal Gazi’nin medfun bulunduğu yer, devamında Danişment Gazi ile olan bağı, Selçuklu Hakanları ve Osmanlı Padişahlarının dergâhla olan bağları, yaptırdıkları bakım ve onarımların ayrıntılı olarak anlatıldığı eserde, özellikle türbelerde bulunan kitabelerin divana aktarılması Alevi Bektaşi silsilesinin çıkarılması açısından da önemlidir. Divan’da Ali İlhami Dede’ye ait 49 şiir yer almaktadır. Dört, beş ve altı mısralı bu şiirlerin, hem aruz hem de hece ölçüsü ile yazılması, Onun Türk şiirinin genel özelliklerini bildiğinin de göstergesidir. Şiirlerin konuları, Hz. Allah sevgisi, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hüseyin, on iki imam, Kerbelâ, Battal Gazi, Hacı Bektaşi Veli üzerinde odaklanırken ayrıca tabiat güzellikleri, tarikat kuralları, aşk ve dünyanın faniliği de işlenmiştir. Ali İlhami Dede şiirlerinde genel olarak İlhami mahlasını kullanmış ancak bazı şiirlerinde bir tamlama ve betimleme unsuru olarak ‘Abdal, Derviş, Fakir, Garip’ gibi tasavvufi kavramlarla İlhami Abdal, Garip İlhami, Fakir İlhami ya da İlhami Derviş mahlaslarını da kullanmıştır. Çalışmamızda, Ali İlhami Dede’nin divanında yer alan Alevi - Bektaşi tarikatının Battal Gazi ile olan bağlantısı ve onun şiirlerinin konuları ve tanıtılmasına yer verilmektedir. Çalışmamızın bu önemli mutasavvıffın şiirleri hakkında ilk çalışma olması açısından da yol gösterici olacağını düşünmekteyiz.

There is very few information in the sources about Ali İlhami Dede, the last postnishin (Mawlavi sheikh) who grew up in the Alevi Bektashi order. His poems are included in several books, while his poems collected by his grandson have been published as a diwan, including the place where his lodge is located and its historical development, especially the environment where he lived in the early 20th century. Apart from the information about the life of Ali İlhami Dede between the lines, the name range of the grandparents and fathers who managed the lodge since the 10th century is very important. In the work in which the place where Battal Gazi is buried in historical sources, his bond with Danişment Gazi, the ties of the Seljuk Khans and Ottoman Sultans with the lodge, the maintenance and repairs they have done are explained in detail, transferring the inscriptions found in the tombs to the court is also important in terms of extracting the Alevi Bektashi lineage. There are 49 poems of Ali İlhami Dede in the Divan. While these poems are seen as four, five and six lines, at the same time, they are written with both syllabic meter and aruz prosody, which is an indication that he knows all the features of Turkish poetry. The subjects of the poems are the love of Hazrat Allah, Hazrat Prophet Muhammad (Pbuh), Hazrat Ali, Hazrat Hasan and Hüseyin, the twelve imams, Karbala, Battal Gazi, Haci Bektashi Veli, and also the beauties of nature, the sect rules, love and the mortality of the world. Ali İlhami Dede used the pen names İlhami, İlhami Abdal, İlhami derviş, İlhami Fakir, Garip İlhami in his poems. In our study, the connection of the Alevi Bektashi sect with Battal Gazi, which is on the council of Ali İlhami Dede, and the subjects and introduction of his poems are included.