Akademik personellerde işkoliklik ve tükenmişlik arasındaki ilişkide iş aile çatışmasının aracılık rolü

Abstract

Günümüz çalışma koşullarında işgörenler hem işle ilgili hem de bireysel nedenlere bağlı olarak işkolik davranışlar sergilemektedirler. Son yıllarda işkoliklik nedenleri ve sonuçları açısından araştırmacılar ve uygulayıcılar tarafından üzerinden önemle durulan konulardan biri haline gelmiştir. İşkoliklik çalışanları fiziksel ve psikolojik açıdan olumsuz yönde etkilediği gibi bireylerin diğer alanlara gerekli olan zamanı ayırmalarına engel olabilmektedir. İşkoliklik bireylerin aileleri için ayırmaları gereken zaman ve enerjiyi bireyin işine ayırmasına neden olarak aile yaşantılarında sıkıntıların ortaya çıkmasına ve bunun sonucunda bireylerin iş-aile çatışması yaşamalarına neden olmaktadır. İşkolikliğin psikolojik etkilerinin başında ise bireylerin sürekli olarak strese maruz kalmalarına bağlı olarak tükenmişlik yaşamaları gelmektedir. Buradan hareketle çalışmanın amacı işkolikliğin tükenmişlik üzerindeki etkisinde iş-aile çatışmasının aracı rol oynayıp oynamadığını tespit etmektir. Araştırmada kullanılan verilerin elde edilmesinde anket formu kullanılmıştır. Anketler e posta yoluyla akademisyenlere ulaştırılmış, 402 adet kullanılabilir anket elde edilmiştir. Anket formunun hazırlanmasında literatürde daha önce güvenilirlik ve geçerlilikleri kanıtlanmış ve Türkçe uyarlama çalışmaları yapılmış ölçeklerden faydalanılmıştır. Araştırmada işkoliklik derecelerini ölçek için Del Líbano ve arkadaşları (2010) tarafından geliştirilen ve Doğan ve Tel (2011) tarafından Türkçe'ye uyarlanan DUWAS İşkoliklik Ölçeğinin kısa formu kullanılmıştır. Katılımcıların algıladıkları iş-aile çatışmasını düzeylerini belirlemek amacıyla Netemeyer, Boles ve McMurrian (1996) tarafından geliştirilen ve Efeoğlu (2006) tarafından Türkçe'ye uyarlanan ölçek kullanılmıştır. Katılımcıların mesleki tükenmişlik düzeylerini belirlemek amacıyla Kristensen ve arkadaşları (2005) tarafından geliştirilen ve Bakoğlu ve arkadaşları (2009) tarafından Türkçe'ye uyarlanan "Tükenmişlik Ölçeği"'nden faydalanılmıştır. Araştırma amacı çerçevesinde belirlenen hipotezler test edilmeden önce ölçeklerin güvenilirlik ve geçerlilikleri test edilmiş, bunun için güvenilirlik analizi, frekans analizi ve keşifsel faktör analizlerinden yararlanılmıştır. Hipotezlerin test edilmesi aşamasında Baron ve Kenny (1986) tarafından önerilen dört aşamalı regresyon modelinden faydalanılmıştır. Korelasyon analizi sonucunda işkoliklik ve iş-aile çatışması arasında ,449 düzeyinde, işkoliklik ve tükenmişlik arasında ,468 düzeyinde ve iş-aile çatışması ile tükenmişlik arasında ,500 düzeyinde pozitif yönlü ve anlamlı ilişkilerin varlığı ortaya konulmuştur. Aracılık ilişkisinin tespit edilebilmesi için H1 ve H4 Hipotezlerinde yer alan işkoliklik ve tükenmişlik değişkenleri arasındaki regresyon katsayılarındaki (Beta değerleri) değişim incelenmiştir. Birinci modelde anlamlı olan beta katsayısının (,516) dördüncü modelde azaldığı (,337) görülmektedir. Bu sonuçtan hareketle işkolikliğin tükenmişlik üzerine etkisinde iş-aile çatışmasının kısmi aracı rol oynadığı tespit edilmiştir.