Bedreddin İbn Cemâa ve Sünnî imamet/hilafet anlayışında farklılaşma arayışı

Abstract

Tezimizin konusunu, Memlükler Devleti'nde uzun süre baş kadılık yapmış Bedreddin İbn Cemâa'nın (ö. 733/1333) imamet/hilafet hakkındaki görüşleri ve onun görüşlerinden hareketle o dönemde Sünni hilafet anlayışında meydana gelen değişimler oluşturmaktadır. Hz. Ebû Bekir'in Benî Saide Sakifesi'nde halife seçilmesiyle başlayan hilafet kurumu uzun süre varlığı korumuştur. Altı asra yakın bir süre varlığını devam ettiren kurumun belli değişimler ve dönüşümler geçirmesi kaçınılmaz bir durumdur. Raşid halifeler döneminden Memlüklere kadarki süreçte Sünni hilafet anlayışında belli tarihî olaylar ve kırılmalarla birlikte yeni görüşler ve düşünceler bu anlayışa eklenmiştir. İşte biz bu dönüşümleri ve özellikle Memlükler sürecini tezimizde yansıtmaya çalışacağız. Tezimiz giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezimizin konusu ve amacı hakkında bilgi verilmiştir. Kullandığımız yöntemler ve prensiplerin neler olduğu izah edilmiş ve son olarak çalışmamızda kullandığımız kaynaklar ele alınmıştır. Tezimizin birinci bölümünde Bedreddin İbn Cemâa'nın yaşadığı dönemin tarihî ve siyasî yapısını ele alınmıştır. Özellikle hilafetin Memlükler Devleti'ndeki işlevi, yapısı ve etkileri tek tek değerlendirilmiştir. Bu bölümde ayrıca, İbn Cemâa'nın hayatı, eğitim faaliyetleri, eserleri ve görevleri ele alınmıştır. İbn Cemâa'nın düşüncesinin fikri arka planının ortaya çıkartılması için yetiştiği çevrenin ve ilmî faaliyetlerinin tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir. Tezimizin ikinci bölümünde, İbn Cemâa'nın Tahriru'l-Ahkâm eserinde imamet hususunda ortaya koyduğu görüşlerini açıklamaya çalıştık. İbn Cemâa eserinde genel olarak, kendisinden önceki Ahkâmu's-Sultâniyye geleneğini devam ettirmekle birlikte çağının sorunlarına da çözümler aramaya çalışmıştır. Bu çerçevede eserinde hilafet konusunda yeni yaklaşımlarda bulunmuştur. Bu bölümde, Memlükler döneminde siyaset alanında yürütülen tartışmalara ve ulemanın bu hususlarda ürettiği çözüm önerilerine de değinilmiştir. Memlüklü sultanları ilmî faaliyetleri ve âlimleri çokça desteklemiştir. Bu durum ulemanın Mısır'a yönelmesini hızlandırmıştır. İbn Cemâa uzun süre devlet kademelerinde görev yapmış bir âlim olarak döneminin siyasî anlayışına tesir etmiştir. Çalışmamızda dönemin tarihî koşullarını da dikkate alarak bunu tespit etmeye çalışacağız. Üçüncü bölümde ise Sünnî siyaset anlayışı ve İbn Cemâa'nın bu çizginin neresinde durduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Sünnî siyaset anlayışı üzerine eser telif etmiş âlimlerin görüşlerinde var olan farklılıkların tarihsel arka planını da ortaya koymaya çalıştık. Son olarak, İbn Cemâa'nın İslam siyaset düşüncesine getirdiği farklı yorumları ve bunlara getirilen eleştirileri izah etmeye çalıştık.