Sosyal bilişsel öğrenme kuramı bağlamında din görevlilerinin dini-ahlaki rol modelliği

Abstract

Bu nitel çalışmada din görevlilerinin dini-ahlaki rol modelliği, sosyal bilişsel öğrenme kuramı bağlamında ele alınmıştır. Samsun ili ve ilçelerinde Diyanet İşleri Başkanlığı'na bağlı camilerde görev yapan imam hatiplerin ve müezzin kayyımların rol modelliğinin, cami cemaati tarafından nasıl algılandığı analiz edilmiştir. Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sosyal bilişsel öğrenme kuramı, İslam eğitim geleneğinde model yoluyla öğrenme ve dini-ahlaki bir rol model olarak din görevlisi konuları, doküman incelemesi tekniğiyle ele alınmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise 2023 yılında 46 kişiyle yapılan mülakat verilerinden yola çıkarak, din görevlilerinin cami cemaati tarafından rol model olarak nasıl algılandığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Katılımcıların ifadeleri, temalar ve bu temaların altında konumlanan kodlar, tablolar halinde gösterilmiştir. Daha sonra bu temalar ve kodlar analiz edilip, kuramdan da faydalanılarak yorumlanmış ve bazı çıkarımlara ulaşılmıştır. Katılımcıların 10'u bir din görevlisini geçmişte rol model almıştır veya şu anda almaktadır. Rol model alınan din görevlileriyle ilgili, tüm katılımcılar tarafından vurgu yapılan en önemli kodun "iletişim" olduğu görülmüştür. Katılımcılara göre din görevlilerinin çoğu rol model olamamaktadır. Din görevlilerinin rol model olamamasında etkili olan faktörler; kişisel faktörler, cami merkezli faaliyetler, cami dışı faaliyetler ve kurumsal faktörlerdir. En çok ifade edilen tema ise kişisel faktörler ve bu faktörlerin içinde yer alan memuriyet zihniyeti, söz-davranış uyumsuzluğu, iletişimde zayıflık, kişilik, bilgi ve donanım eksikliğidir. Son olarak katılımcılar, başarılı ve etkili bir rol model din görevlisinde bulunması gereken özellikleri ifade etmişlerdir. En çok ifade edilen kodlar sırasıyla iletişim, dini bilgi/donanım ve söz-davranış uyumudur. Sonuç olarak sosyal bilişsel öğrenme kuramının katılımcı ifadeleri ile uyuştuğu, din görevlilerinin cami cemaatine göre rol model olamadığı ve rol model alınmadığı saptanmıştır. Katılımcıların, din görevlilerinin asli sorumlulukları olan namaz, ezan, hutbe ve vaaz gibi konulardan çok kişisel özelliklerle ilgili yorumlar yapmaları, çalışmanın en dikkat çekici ve en önemli bulgusudur.

In this qualitative study, the religious-moral role modeling of religious officials is discussed in the context of social cognitive learning theory. It has been analyzed how the role modeling of imam hatips and muezzin trustees working in mosques affiliated with the Presidency of Religious Affairs in Samsun province and its districts is perceived by the mosque community. The study consists of two main parts. In the first part, the topics of social cognitive learning theory, learning through models in the Islamic education tradition, and the cleric as a religious-moral role model are discussed using the document analysis technique. In the second part of the study, based on the interview data conducted with 46 people in 2023, it was tried to understand how religious officials were perceived as role models by the mosque community. Participants' statements, themes and codes located under these themes are shown in tables. Then, these themes and codes were analyzed and interpreted using theory, and some inferences were reached. 10 of the participants have taken a religious official as a role model in the past or currently do. It was observed that the most important code emphasized by all participants regarding the religious officials who were taken as role models was "communication". According to the participants, most religious officials cannot be role models. Factors affecting religious officials not being role models: personal factors, mosque-centered activities, non-mosque activities and institutional factors. The most frequently expressed theme is personal factors and these factors include civil servant mentality, word-behavior incompatibility, weakness in communication, personality, lack of knowledge and equipment. Finally, the participants expressed the characteristics that a successful and effective role model religious official should have. The most frequently expressed codes are communication, religious knowledge/equipment and word-behavior harmony, respectively. As a result, it was determined that social cognitive learning theory was compatible with the participant statements, and religious officials could not be role models for the mosque community and were not taken as role models. The most striking and important finding of the study is that the participants made comments about personal characteristics rather than issues such as prayer, adhan, sermon and sermon, which are the primary responsibilities of religious officials.