Türkiye Türkçesindeki birleşik sözcüklerin merkezlilik odağında sınıflandırılması

Abstract

Birleştirme, dünya dillerinin büyük çoğunluğunda mevcut olan, yüksek türetkenliğe sahip kavram karşılama/sözcük oluşturma mekanizmalarından biridir. Bu mekanizmanın çıktıları niteliğindeki birleşik sözcükler, diğer bir ifadeyle birleşikler, ilgili diğer mekanizmaların çıktılarından farklı olarak hem sözlüksel hem de sözdizimsel etkileşimler sonucu yapılanmaları ve yine sözdizimsel öbeklerle olan yakınlıkları dolayısıyla ayrı bir konumda yer alırlar. Türkçenin gerek durağan gerek etkin sözvarlığında da birleştirme mekanizması işletilerek ortaya çık(arıl)mış pek çok unsur yer almaktadır ve böylesine türetken bir mekanizmanın çeşitli ölçütler etrafında tanımlanması ve sınıflandırılması ayrı bir güçlüğü beraberinde getirmektedir. Bu çalışmada, diğer sınıflandırmalardan farklı olarak Türkçedeki birleşik sözcükler, birleşik terimi altında, kendilerini oluşturan ögelerden hareketle daha çok baş kavramı odağında, dört ana tür etrafında ilişkisel bir incelemeye tabi tutulacak ve konuyla ilgili kapsayıcı bir sınıflandırma önerisi sunulacaktır. Bu yapılırken de, yeni olarak yarımerkezli birleşik terimi ve tanımı getirilecek, ayrıca Türkoloji literatüründe daha önce üzerinde neredeyse hiç durulmamış copulative compound kavramı eşmerkezli birleşik terimi teklifiyle, örneklerle açıklanacaktır. Tanımlamalar ve sınıflandırma çerçevesinde verilen örneklerde ağırlık daha çok çıktıları ad sınıfından olan birleşikler üzerinde olacak, fakat sınıflandırmanın daha kapsayıcı ve sonraki çalışmalara yol gösterici nitelikte bulunması amacıyla yer yer farklı sözcük kategorilerinden örneklere de temas edilmeye çalışılacaktır.

Compounding is one of the most productive naming/wordformation mechanisms that can be found in almost every language. Compounds, also known as compound words are the outputs of this mechanism and they have a special position in languages' vocabularies since they have to be evaluated at the interface of morphology and syntax. There are quite a number of examples of compounding in Turkish vocabulary too, and this mechanism has been used productively since the beginning. The description and the classification of such a mechanism and its outputs require much attention when its significance to the quality and quantity of a language is taken into account. In this paper, compounds in Turkish will be evaluated with regard to their constituents' relations under four main titles, around the notion head, and a classification proposal will be sketched. While doing this, copulative compounds in Turkish, which have not drawn enough attention from scholars, will be introduced to the Turcology literature with prominent examples. The main emphasis will be on noun compounds considering the definitions and classification given, but examples from other compounding categories will also be given in order to provide a more substantial classification.