دلالة المصطلحات النَّحويَّة في ضوء علم اللُّغة الحديث

Abstract

يتناول البحث موضوع دلالة المصطلحات النَحويَّة انطلاقًا من تأصيل وجودها اللُّغوي وربط ذلك بعلم اللُّغة الحديث فِّاق حولها، وتحديد المفاهيم الآساسيَّة لها؛ حيث إنَّ المصطلحات هي مفاتيح العلوم، ويتطلب علم المصطلح لبيان مدى الا ت أنْ تع رض المصطلحات في مجالات محددة، وكذلك تكون مصطلحات المجال الواحد متتابعة على أساس فكري . ففي التُّراث العربي تطبيقاتٌ كثيرة لفكرة عرض المفردات مصنَّفة في موضوعات، كما توجد– اﻵن- معاجم مصطلحات علم اللُّغة بشكل كبير. و لُِّ المصطلحات النَّحويَّة حجمًا كبيرًا تش ك في الدَّرس اللُّغوي – قديمًا وحديثًا– ولذا فهي تحتاج إلى معجم خاص– على الآق ل – لتستوفي أركانها. لكنَّ حدود البحث اقتصرت على أشهر المصطلحات وأكثرها شيوعًا وتداولاً . وهي: اللُّغة، الحدث لِّالة النَّحويَّة، الوظيفة اللُّغوي، المستوى التَّركيبي، النَّظم، ال د ظام ِّ النَّحويَّة، الإعراب والمعنى، الزَّمن النَّحوي، النَّحو، ال ن النَّحوي، الجملة، التَّركيب النَّحوي، العامل النَّحوي .

“Mustalah” (terim) kelimesi, “anlaşmak, uzlaşmak” anlamına gelmektedir. Zira “mustalah” (terim), bir ilmî disiplin mensuplarının, belirli bir bilimsel kavramı ifade etmek için kullandıkları kelime üzerindeki uzlaşımına delalet eder. Terimler, el-Hârizmî’nin ifadesiyle, bilimlerin anahtarlarıdır. Bunun yanı sıra “Terimleri anlamak, ilmin yarısıdır.” denilmiştir. Çünkü terim, bir kavrama delalet eden lafızdır; bilgi de, birbiriyle sistematik şekilde irtibatlı kavramlardan oluşmaktadır. Terimbilim ile dilbilim arasında sıkı bir bağ vardır: Terimbilim, uygulamalı dilbilimin kapsamına girmekte olup ikisi arasındaki ilişki âmm-hâss ilişkisidir. Terimbilim, kavramların net bir şekilde tanımlanmasından sonra başlar. Terimbilim, kelime üzerine araştırma yapmak ile sınırlı olup kavramlara delalet eden terimlere –ki terimler de bu kavramları ifade etmeye yarar- ağırlık verir. Dilbilim ise, kelimelerin yanı sıra cümle yapısı, ses gibi birçok farklı alanı inceler.

Terimbilim, terimlerin belirli alanlarda sunumunu gerektirir. Ayrıca bir alanın terimleri, fikrî bir temele göre birbiri ardına gelir/art arda gelir. Bu yönüyle terimbilim, anlam sahalarına göre kelimelerin sunulması temeline dayalı sözlükçülük yaklaşımlarıyla ortaklık gösterir. Arap mirasında, kelimelerin konularına göre sınıflandırılması fikrine yönelik çok sayıda uygulama bulunmaktadır. Sözlük yazımının bu türünün en meşhur örneği İbn Sîde’nin “el-Muhassas” adlı sözlüğüdür. Dilbilim de –en azından- aynı dilde birçok dilbilim terimleri sözlüğünün olduğu bir ortamda terimlerin ortak olması/standartlaşması açısından terimbilime ihtiyaç duyduğu gibi dilbilim temellerinin oturduğu teknik ve dilsel esasları açıklamak için terimbilimin verilerine ihtiyaç duyar.

Makale Planı

Nahiv terimleri, eski ya da yeni dilbilim çalışmalarında büyük bir yekün teşkil etmektedir. Bundan dolayı, nahiv terimleri için –asgari olarak temel noktaları karşılayacak şekilde- özel bir sözlüğe ihtiyaç vardır. Ancak çalışmamız, en meşhur ve en yaygın terimlerle sınırlı olup bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Her bölüm, aşağıda olduğu üzere bazı terimleri kapsamaktadır. Birinci Bölüm: Cümle yapısı ve cümlenin anlamına dair terimler: Dil, olay, sözdizim düzeyi, nazm, nahvî delalet, fonksiyonel delalet, irab, mana ve nahvî zaman terimleri ele alınmaktadır. İkinci Bölüm: Dilbilgisi kuralları ve anlam ile olan ilişkisine dair terimler: Nahiv, gramatikal sistem, cümle, kelime grubu (et-terkib en-nahvî), âmil, nesh ve mefuller terimleri ele alınmaktadır. Üçüncü Bölüm: Nahiv ve anlam açısından “isnad” terimi: İsnad, müsned, müsned ileyh, umde ve fadle terimleri ele alınmaktadır.

The” term” word means a “consensus” because it indicates an agreement among authorities of a science field on using a word to define a scientific concept. The terms are keys of science according to al-Hawarizmi. On the other hand it is said that the terms are half of science. Because the term is a speech which defines a concept and the data is a group of concepts which has a strong organized relationship amongst them. So, there is a powerful relationship between terminology and linguistics. The linguistics terminology is defined at Applied Linguistics and the relationship between them is like the relationship between whole and particular. The study begins at terminology field after a careful definition for terms and concepts. This study is limited with vocabulary and it focuses on terms which define concepts. But the linguistic studies work on a lot of fields like sentence structure and acoustics in addition to vocabulary. The terminology requires definition of terms about the target fields and the terms of a study field are ranked on an ideational base. From this point, the terminology compromises with approaches about a dictionary preparation. A dictionary preparation study is based on introducing the words with their semantic fields. There are a lot of studies about introducing the words with their thematic classification in Arabic Science History. One of the most prominent of these studies is “al-Muhassas” which belongs to Ibn Seedah (passed away 458 hijri year). Linguistics need to concepts of terminology to explain it’s technical bases. In addition, it needs a minimal standardization for linguistic terms about a language in the light of several dictionaries which includes a lot of linguistic terms.

Content of This Study The old and modern syntactic terms keep a large space at linguistic studies so they need a specific dictionary. But this study is limited with the most common terms. This study includes an inroduction part and two parts. Each of there parts examines some different terms. The First Part: Terms of Sentence Editing and Their Semantic Effects, Language, Linguistic Event, The Syntactic Level, Regulation of Sentence, Syntactic Meaning, Syntactic Function, Analysis of Particulars, Meaning, Syntactic Time. The Second Part: The Sytactic Rulers and Their Relationship With Meaning, The Syntax, Syntactic System, Sentence, Syntactic Construction, Syntactic Effective Element.