Kemalpaşazâde'nin Sadruşşerîa'ya yönelttiği eleştirilerin tespit ve tahlili (El-îzâh ve Şerhu'l-vikaye bağlamında)

Abstract

İslam dini, toplumsal hayatı düzenleyen kuralları ile aynı zamanda bir hayat nizamıdır. Sosyal düzeni sağladığı kuralları ile hukuksal yapı arz eden İslam, külli prensipler sunarak hukuk içerisinde hukukçuya da hareket alanı açmıştır. Hukukçuların faaliyetleri neticesinde hayli fazlalaşan İslam Hukuku alanına dair külliyat, muhtasar literatürünün ortaya çıkmasını zorunlu kılmıştır. Bu mahiyette kaleme alınan eserlerden birisi de Burhânüşşerîa'nın Vikâye isimli eseridir. İslam Hukuku alanında oldukça rağbet gören Vikâye'nin ilk ve en meşhur şerhi Sadruşşerîa'nın Şerhu'l-vikâye'si olup her iki eser yüzyıllarca medreselerde temel öğretim materyali olmuştur. İslam Hukukçuları tarafından değer verilen ve bu sebeple birçok şerh, haşiye ve ta'likât çalışmalarına konu olan her iki eserin tek tenkit edeni ise Şeyhülislam Kemalpaşazâde olmuştur. Kemalpaşazâde kaleme aldığı el-Îzâh fî şerhi'l-ıslâh isimli eserinin metnin de Vikâye'nin; şerhinde ise Şerhu'l-vikâye'nin hatalarını düzelterek her iki eserin müelliflerini de tenkide tabi tutmuştur. Kemalpaşazâde, bu eleştirisi nedeniyle kendi döneminden itibaren eleştirilmiştir. Bu çalışmada ise el-Îzâh fî şerhi'l-ıslâh'ta Kemalpaşazâde'nin Sadruşşerîa'ya yönelttiği eleştiriler tespit edilerek mezhebe uygunluğu tahlil edilmiştir. Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde Kemalpaşazâde ile Sadruşşerîa, ikinci bölümde el-Îzâh ile Şerhu'l-vikâye tanıtılmış, son bölümde ise tezin asıl konusu olan eleştiriler tespit edilerek mezhebe uygunluğu ortaya konmuştur. Netice olarak 26 eleştiri tespit edilerek bunların 6'sı İslam Hukuku açısından değerli bulunmuş, diğerlerinin ise lafzi tartışmalar olduğu görülmüştür.

The corpus of Islamic Law, enlarged as a result of the activities of the jurists, also necessitated the concise literature. One of the works written in this context is the work of Burhânüşşerîa named Vikâye. The first and most famous commentary of the Vikaye which is very popular in the field of Islamic Law, is Sadruşşerîa 's Şerhu'l-vikâye and both works have been the main teaching material for madrasahs for centuries. Both works, which were given importance by Islamic jurists and were therefore subject to many commentaries, poems and works, was only criticised by Şeyhülislam Kemalpaşazâde. Kemalpaşazâde edited the mistakes of Vikâye in the text of el-Îzâh fî şerhi'l-ıslâh, with the commentary section Kemalpaşazâde edited the mistakes of Şerhu'l-vikâye and Kemalpaşazâde criticised the authors of both works. Kemalpaşazâde has been criticized since its period due to this criticism. In this study, appropriateness of the sect in Kemalpaşazâde 's criticism on Sadruşşerîa was analyzed by determining the criticism. In the first part of the study, which is composed of three sections, Kemalpaşazâde and Sadruşşerîa, in the second section, Şerhu'l-vikâye and el-Îzâh was introduced and in the last section criticism which is the main subject of the thesis was determined and the suitability of the sect was determined. As a result, 26 criticisms were identified and 6 of them were found to be valuable in terms of Islamic Law, others were found to be literal discussions.