Ebû Nuaym el-İsfahânî'nin Kitâbü'l-İmâme ve'r-Red ale'r-Râfiza İsimli Eserinin İslâm Mezhepleri Reddiye Literatürü Açısından Değerlendirilmesi

Abstract

Bu tez çalışmasında Ebû Nuaym'ın hayatı ile birlikte dönemindeki siyasi, sosyal ve mezhebî durum incelenerek onun temel bazı görüşlerine yer verilmiş ve Kitâbü'l-İmâme adındaki reddiye eserini neden, ne zaman, kimleri muhatap alarak yazdığı tespit edilmeye çalışılmıştır. İslâm coğrafyasının Karmatîler, Fâtımîler, Büveyhîler, Hamdânîler gibi Şiî devletlerle çevrili olduğu bir siyasi harita içerisinde Ebû Nuaym'ın doğup büyüdüğü ve ömrünü tamamladığı şehir olan İsfahan'ın tarihî, siyasi, kültürel, ekonomik ve mezhepsel durumu ele alınmıştır. Konu ve olaylar, Ebû Nuaym'ı daha iyi tanımak, fikir ve düşünce dünyasını anlayabilmek amacıyla zaman-mekân fikir-hadise-insan ilişkisi gözetilerek incelenmiştir. İsfahan'da doğan ve doksan dört senelik ömrünü İsfahan'da geçiren Ebû Nuaym'ın burada nasıl bir aile ortamında doğup büyüdüğü, aile fertleri, ne tür bir eğitim aldığı ve bazı hocalarına yer verilmiştir. Ayrıca onun îtikâdî mezhebi, sûfî olup olmadığı, hakkındaki Şiîlik iddiaları, döneminin farklı mezheplerden âlimleri ve yazmış oldukları eserlerin Ebû Nuaym ve konumuz olan Kitâbü'l-İmâme ile bağlantıları incelenmiştir. Ebû Nuaym, Fâtımî Devleti ve Büveyhî Devleti'nin güç ve hakimiyet sahibi olmakla birlikte aynı zamanda Şiîlerin siyasi, sosyal ve kültürel hayattaki canlılıklarının daha öteye giderek sahâbeye hakaret, Gadîr-i Hum kutlamaları, ağıt ve matem törenlerinin rutin bir devlet politikası haline getirdiği dönemden sonra, Ehl-i Sünnet akidesini ve halîfeyi destekleyen Gaznelilerin önemli bir güç olmasıyla birlikte kendisini ve görüşlerini ifade etmekte daha rahat olabilmiştir. Tezin en önemli kısmında Ebû Nuaym'ın bir hadis âlimi olarak telif ettiği, rivâyetlerden müteşekkil eserlerinden farklı olarak, hadislere birtakım kelamî görüşleri dâhil ederek telif ettiği Kitâbü'l-İmâme'yi ele aldık. Bu çerçevede eserin yazılma amacını, muhataplarını, ne zaman yazıldığını ve Ebû Nuaym'ın söz konusu eserdeki görüşlerini ve vermek istediği mesajları tespit ederek Mezhepler Tarihi Literatürü açısından değerlendirmeye çalıştık.